Xorg (Türkçe)
From ArchWiki
i18n |
---|
Dansk |
English |
Español |
Polski |
Русский |
Česky |
Italiano |
简体中文 |
Türkçe |
Giriş
Xorg X11 X Window System'ın açık kaynaklı sürümüdür. (Hakkında ayrıntılı bilgiye Wikipedia X.org sayfasından veya X.org wikisinden ulaşabilirsiniz. Eğer grafik ortamda çalışmak istiyorsanız, xorg kurmanız gerekecektir.
Xorg Kurulumu
Kuruluma başlamadan önce şu detayları kontrol etmeniz tavsiye edilir:
- pacman'in doğru ayarlandığını ve paket veritabanının güncel olmasına dikkat etmelisiniz.
- Başka bir X sunucu kullanıyorsanız, kapattığınızdan emin olunuz.
ctrl+alt+backspace
- Kapalı kodlu sürücü kullanacaksanız, bir kenara not etmeniz tavsiye edilir. (e.g., nVidia veya ATI sürücüleri).
Kuruluma 'xorg' paket grubunu kurarak başlayabilirsiniz:
# pacman -S xorg
Öntanımlı 'vesa' sürücüsü yedek sürücü olarak kurulmaktadır; 3d hızlandırma ve çeşitli çözünürlükleri desteklememektedir. Bu yüzden donanımınıza uygun bir sürücü kurmak isteyebilirsiniz. Sürücüleri görmek için şu komutu verebilirsiniz:
# pacman -Ss xf86-video
Arama sonucunda uygun sürücüyü pacman -S yardımı ile kurabilirsiniz. Ekran kartınızı kontrol etmek istiyorsanız, eğer sisteminizde hwd paketi kurulu ise, hwd -s komutunu vererek öğrenebilir veya 'lspci' komutunu vererek kartınızın modelini öğrenebilirsiniz ('VGA compatible controller')
Xorg paketlerini ve sürücü paketini kurduktan sonra, xorg.conf
oluşturmalısınız:
Xorg yapılandırması
xorg'u çalıştırmadan önce, ekran kartınız, monitörünüz, klavye ve fare ayarlarınızı yapmanız gerekmektedir. Bu işlemi otomatik yapmanın bir kaç yolu bulunmaktadır:
hwd
Xorg kullanmak için en kolay yol Arch Linux topluluğu tarafından yazılan hwd aracı olabilir. hwd aracı yardımı ile otomatik donanım tanıma yanı sıra çeşitli kullanım imkanları da sunmaktadır. Xorg yapılandırma da bu kullanım imkanları arasında yer almaktadır. hwd aracı xorgconf
'a nazaran daha kolay bir kullanım sunmaktadır.
Öncelikle, hwd paketini kurmalısınız:
# pacman -S hwd
xorg.conf
oluşturmak için ise şunu yazmanız yeterlidir:
# hwd -xa
Bu komutu verdikten sonra, eğer daha önce oluşturulmuşsa /etc/X11/xorg.conf'un üzerine yeni xorg.conf yazılır, oluşturulmamışsa, /etc/X11/xorg.conf isminde yeni dosya oluşturulur. hwd tanınan donanıma göre xorg.conf'da gerekli düzenlemeyi yapacaktır.
Bundan farklı olarak, örnek bir Xorg yapılandırma dosyası (/etc/X11/xorg.conf.hwd) oluşturmanız da mümkündür. Bunun için hwd komutunu sadece -x parametresi ile çalıştırmanız yeterlidir:
# hwd -x
Örnek çıktı:
/etc/X11/xorg.conf.ati /etc/X11/xorg.conf.vesa Your sample file(s) ready, rename 'xorg.conf'. If unsure first try 'vesa' (default).
Kullanmak istediğiniz dosyanın adını değiştirmeniz yeterlidir, mesela:
# mv /etc/X11/xorg.conf.vesa /etc/X11/xorg.conf
xorgconfig
xorgconfig başlatmak için root olarak:
# xorgconfig
veya
# xorgcfg -textmode
komutlarından birini kullanabilirsiniz. Böylece, bu yöntemle de xorg.conf oluşturabilirsiniz.
Sorulan sorulara cevaplandırmanız durumunda bu araç sizin için bir xorg.conf oluşturacaktır. Bu program her ne kadar kullanıcı dostu olmasa da, başlangıç için iyi bir seçenek olarak karşınıza çıkmaktadır. Oluşturduğunuz dosyayı elle düzenleyebilirsiniz.
Xorg -configure
Yukarıdaki iki yöntemden farklı olarak
# Xorg -configure
veya
# X -configure
komutlarını kullanabilirsiniz.
nvidia-xconfig
nVidia kullanıcıları bu komut ile yapılandırma dosyası oluşturabilirler:
# nvidia-xconfig
Eğer kapalı kodlu NVIDIA sürücülerini kurduysanız, bu araç yardımı ile xorg.conf dosyasını otomatik oluşturabilirsiniz.
Eğer bu aracı kullanıyorsanız oluşturulan yapılandırma dosyasında şu satırı bulup başına # koymalısınız veya silmelisiniz:
Load "type1"
xorg-server artık type1 yazı tipi modülünü kullanmamaktadır (freetype yardımı ile halledilmektedir).
xorg.conf düzenleme
xorg.conf dosyası oluşturduktan sonra oluşturulan dosyayı düzenlemek isteyebilirsiniz. Bunun için tercih ettiğiniz metin düzenleyici ile /etc/X11/xorg.conf dosyasını açmalısınız. (root yetkileri ile açmanız gerekmektedir):
# vim /etc/X11/xorg.conf
veya Xorg araçlarını da kullanabilirsiniz:
# xorgcfg -textmode
Eğer farenizde tekerlek (wheel) desteğini tam olarak kullanmak istiyorsanız, Get All Mouse Buttons Working sayfasını ziyaret etmelisiniz.
Monitör Ayarları
Donanımınıza bağlı olarak, Xorg monitörünüzü tanımlarken başarısız olabilir veya daha düşük çözünürlükte çalışmak isteyebilirsiniz. Ayrıca monitörünüzün desteklediğinden daha yüksek bir görüntü çözünürlüğü görüntü alamamanıza neden olabilir. Monitörünüzün kullanım kılavuzundan desteklediği çözünürlükleri öğrendikten sonra xorg.conf dosyanızda yapılandırma yoluna gidebilirsiniz: Section Monitor bölümünde:
Yatay Sync
HorizSync 28-64
Tazeleme Oranı
VertRefresh 60
Aşağıdaki ayarları ise Screen bölümünde yapabilirsiniz:
Renk Derinliği
Depth 24
Çözünürlük
Modes "1280x1024" "1024x768" "800x600"
Klavye Ayarları
Xorg klavyenizi tanımlayamayabilir. Bunun sonucunda bazı tuşlar işlemeyebilir veya düzgün işlemeyebilir. Bütün klavye modelleri, klavye düzenleri ve seçeneklerini görmek için şu dosyayı inceleyebilirsiniz:
/usr/share/X11/xkb/rules/xorg.lst
xorg-server 1.5 ile gelen değişiklik
xorg-server 1.5 xf86-input-evdev sürücüsü ile dbus ve HAL kullanarak klavye, fare ve varsa touchpad'i otomatik tanıyıp kullanmaktadır . Bu konuda [bu sayfadan] destek alabilirsiniz. Eğer bu öntanımlı yöntemi kullanmak istemiyorsanız, xorg.conf dosyanıza şu satırları eklemelisiniz:
Section "ServerFlags" Option "AutoAddDevices" "False" EndSection
Klavye Düzeni
Klavye düzenini XkbLayout seçeneğini kullanarak klavye hakkındaki InputDevice kısmına ekleyebilirsiniz. Mesela, Türkçe klavye düzeni için şöyle bir düzenleme yapmanız gerekmektedir:
Option "XkbLayout" "tr"
Birden fazla klavye düzeni kullanıyorsanız ve bunlar arasında geçiş yapmak istiyorsanız: (Mesela İngilizce ve Türkçe klavye düzeni arasında)
Option "XkbLayout" "us, tr" Option "XkbOptions" "grp:caps_toggle"
seçeneklerini kullanabilirsiniz. Caps Lock tuşu ile bu iki düzen arasında geçiş yapabilirsiniz. Eğer bir masaüstü ortamı kullanmıyorsanız, bu yöntem işinize yarayabilir. Masaüstü ortamları (KDE,GNOME,XFCE vs.) klavye düzenini sağladıkları için, bunları kullanıyorsanız, Caps Lock yöntemine gerek duymayabilirsiniz.
F Klavye
F klavye için yapmanız gereken ayarları F klavye kullanımı sayfasında bulabilirsiniz.
Klavye Modeli
Klavye modelinizi değiştirmek için XkbModel seçeneğini kullanabilirsiniz. (Klavye hakkındaki InputDevice bölümünde) Mesela Microsoft Wireless Keyboard modelini kullanmak için şunu ekleyebilirsiniz:
Option "XkbModel" "microsoftmult"
Apple klavyeniz de sorun yaşıyorsanız
Bu konuda detaylı bilgi Apple Keyboard sayfasında yer almaktadır.
Görüntü Boyutu/DPI
Yazıtipleri için doğru boyutlandırma için görüntü boyutu belirlediğiniz DPI değeri için ayarlanmış olmalıdır. "Monitor"
bölümünde görüntü boyutu tanımlayabilirsiniz:
Section "Monitor" ... DisplaySize 336 252 # 96 DPI @ 1280x960 ... EndSection
DisplaySize hesaplaması için formül şu şekildedir: Genişlik x 25.4 / DPI ve Yükseklik x 25.4 / DPI Mesela, 1024x768 çözünürlük ve 96 DPI için DisplaySize değeri şöyle hesaplanır: 1024 x 25.4 / 96 | 768 x 25.4 / 96 Çeşitli hesaplamaları bu listeden görebilirsiniz:
# calc: (x|y)pixels * 25.4 / dpi # DisplaySize 168 126 # 96 DPI @ 640x480 # DisplaySize 210 157 # 96 DPI @ 800x600 # DisplaySize 269 201 # 96 DPI @ 1024x768 # DisplaySize 302 227 # 96 DPI @ 1152x864 # DisplaySize 336 252 # 96 DPI @ 1280x960 # DisplaySize 336 210 # 96 DPI @ 1280x800 (non 4:3 aspect) # DisplaySize 339 271 # 96 DPI @ 1280x1024 (non 4:3 aspect) # DisplaySize 370 277 # 96 DPI @ 1400x1050 # DisplaySize 420 315 # 96 DPI @ 1600x1200 # DisplaySize 444 277 # 96 DPI @ 1680x1050 # DisplaySize 506 315 # 96 DPI @ 1920x1200 (non 4:3 aspect)
nVidia sürücüleri için, bu sürücüler otomatik DPI ayarı yaptığı için, otomatik DPI ayarlama özelliğini kapamak isteyebilirsiniz. Bunun için kendiniz bir tanımlama yaparak otomatik ayarlamayı kapatabilirsiniz. Device bölümüne şu satırları ekleyebilirsiniz:
Option "UseEdidDpi" "false" Option "DPI" "96 x 96"
Kontrol etmek için şu komutu verebilirsiniz:
$ xdpyinfo | grep -B1 dot
Kapalı Kodlu Sürücüler
Üçüncü parti kapalı kodlu sürücüleri kurmak istiyorsanız, öncelikle bunları kullanmadan X sunucunun çalışıp çalışmadığını kontrol etmelisiniz. Kontrol ettikten sonra bu sürücüleri kullanabilirsiniz. Kapalı kodlu sürücüleri oyunlar için 3D hızlandırma, çift monitör desteği ve TV çıkışı için kullanmak isteyebilirsiniz. Bu sürücülerin kurulumu ve kullanımına dair detayları sahip olduğunuz ekran kartını göz önüne alarak NVIDIA ve ATI sayfasından öğrenebilirsiniz.
Yazı Tipleri
Xorg Font Configuration yazıtiplerine dair ayarlar ve ipuçları bulunmaktadır.
Örnek Xorg.conf Dosyaları
Sorunsuz çalışan xorg.conf dosyalarınızı buraya ekleyebilirsiniz. Lütfen xorg.conf dosyanızı doğrudan bu sayfaya yapıştırmayınız! Bunun yerine uygun bir yere yükleyerek dosyaya link vermeniz daha iyi olacaktır.
- Shadowhand (nv ve nvidia sürücüleri): http://people.os-zen.net/shadowhand/configs/xorg.conf
- Cerebral (fglrx ve radeon sürücüleri): http://www.student.cs.uwaterloo.ca/~tjwillar/configs/xorg.conf
- raskolnikov (via unichrome ve synaptics sürücüleri): http://athanatos.free.fr/Arch/xorg.conf
- Leigh (Three independ - Three nvidia cards): http://files.myopera.com/allisonleigh/linuxbackup/xorg.conf
- Mr.Elendig (nvidia with composite and "stuff") http://arch.har-ikkje.net/stuff/xorg.conf
Xorg'u Çalıştırmak
Çalıştırmak için şu komutu vermelisiniz:
$ startx
Öntanımlı X ortamı yalın olduğu için, pencere yöneticisi veya masaüstü ortamı kurmanız gerekecektir. Oluşturduğunuz yapılandırma dosyasını şöyle de test edebilirsiniz:
$ X -config <yapılandırmadosyanız>
Eğer bir sorun oluşursa, /var/log/Xorg.0.log dosyasından kayıtları inceleyebilirsiniz. (EE) ile başlayan satırlar hatayı bulmanıza yardımcı olacaktır. (WW) satırları ise uyarıları göstermektedir.
*Lütfen Dikkat* startx komutunu kullanabilmeniz için ~/.xinitrc dosyasına ihtiyaç vardır. Eğer ev dizininizde .xinitrc dosyası yoksa /etc/skel/.xinitrc dosyasını ev dizininize kopyalayabilirsiniz veya o dosyayı referans alarak kendiniz bir .xinitrc dosyası oluşturabilirsiniz. GNOME kullanıyorsanız, GNOME'u HAL izin problemleri olmaksızın kullanmak için, gdm üzerinden çalıştırmanız tavsiye edilmektedir.
twm ve xterm paketlerini kurarak, startx komutunu verdiğinizde eğer ~/.xinitrc dosyanız olmasa dahi görüntü alabilirsiniz (/etc/X11/xinit/xinitrc kullanılır)
X başlangıç (/usr/bin/startx) ipuçları
X sunucunun seçeneklerini şu şekilde öğrenebilirsiniz:
$ man Xserver
Aşağıdaki seçenekleri /usr/bin/startx dosyasında "defaultserverargs" kısmına ekleyebilirsiniz.
tcp üzerinden dinlenmemesi için:
-nolisten tcp
gri ekran (karıncalı görüntü) yerine siyah ekran da alabilirsiniz:
-br
16 bit yazı tipleri için erteleme fonksiyonu için:
-deferglyphs 16
Not: X sunucuyu kdm ile başlatıyorsanız, startx betiği kullanılmayacaktır. X seçeneklerini, /opt/kde/share/config/kdm/kdmrc dosyasında yer alan "ServerCmd" satırına eklemelisiniz. Öntanımlı kdm seçenekleri:
ServerCmd=/usr/bin/X -br -nolisten tcp
Modüler Xorg ile Değişenler
En Çok Kullanılan Paketler
Klavye, fare ve ekran kartınız için sürücüleri kurduğunuzdan emin olmalısınız. Klavye ve fare için xf86-input-keyboard ve xf86-input-mouse yeterlidir. Diğer giriş aygıtları için xf86-input-* paketlerine bakabilirsiniz.
Ekran kartı için, xf86-video-* paketleri içinden donanımınıza uygun sürücüyü kurmalısınız. ATI ve NVIDIA kullanıcıları, bu sürücüler yerine NVIDIA veya ATI sürücülerini kurmak isteyebilir.
Bütün sürücüleri birden kurmak istiyorsanız, xorg-input-drivers ve xorg-video-drivers paketlerini yüklemelisiniz.
OpenGL 3D Hızlandırma
Arch Linux ile gelen X.Org paketi mesa için modüler bir dizayn kullanmaktadır. X.Org 7.0 on Arch Linux uses a modular design for mesa, the OpenGL rendering system. Çeşitli yürütme seçenekleri şu şekildedir:
- libgl-dri: Açık kodlu DRI OpenGL paketi
- bazı sürücüler kendi libGL desteğini sunmaktadırlar (ati, nvidia)
pacman mesa'ya ihtiyaç duyan bir uygulama kurarken, bunların içinden sadece tek bir paketi kurar. Doğru paketi sonradan kurma ihtimaliniz de bulunmaktadır. Eğer bağımlılık sorunları yaşarsanız, -d parametresi ile bunları görmezden gelebilirsiniz.
Glxgears ve Glxinfo
Bu uygulamalar mesa paketinin içinde yer almaktadır.
Değişen Dosya Yolları (ve yapılandırması)
X.Org 7 ile bütün paketler /usr
altına kurulmaktadır, daha önceki sürümlerde bu yol /usr/X11R6
olarak tanımlanıyordu:
- Yapılandırma dosyası /etc/X11/xorg.conf
- Font dosyaları /usr/share/fonts now
- RGB veritabanı /usr/share/X11/rgb
- modül dosyaları /usr/lib/xorg/modules
Sorun Giderme
Xorg monitörümün desteklediği çözünürlükleri göremiyor/gösteremiyor
Bazı durumlarda, özellikle eski monitörlerde çözünürlüklerin görülememesi problemi ortaya çıkmaktadır. Bunun için xorg.conf dosyasında Device bölümünde şu şekilde bir değişikliğe gidilmesi gerekebilir:
Option "ModeValidation" "NoEdidModes" Option "UseEdid" "false"
Klavye Problemleri
Otomatik olarak oluşturulan xorg.conf dosyası bazı problemlere neden olabilir. CTRL-ALT-F1 ile konsola düşemiyorsanız veya çeşitli tuşlar düzgün çalışmıyorsa, şunları /etc/X11/xorg.conf dosyanızda kontrol etmeniz gerekebilir:
Option "XkbLayout" "trq" # "trq" yerine "tr" kullanmalısınız. Option "XkbRules" "xfree86" # "xorg" olmalıdır Option "XkbVariant" "nodeadkeys" # Bu satırın sorun çıkardığı söylenmektedir, bu yüzden bu satırı silmeniz tavsiye edilmektedir.
Alt+Shift ile klavye düzenleri arasında geçiş yapmak için:
Option "XkbOptions" "grp:alt_shift_toggle,grp_led:scroll"
Bitstream-Vera Çakışması İçin Çözüm
ttf-bitstream-vera paketinin xorg ile çakıştığına dair uyarı alıyorsanız:
- pacman oturumunu hayır diyerek sonlandırın. Sonra sırasıyla
pacman -Rd xorg
komutunu verinpacman -Syu
komutunu verinpacman -S xorg
komutunu verin- /etc/X11/xorg.conf dosyanızı tekrar kontrol edin
/usr/include içerisindeki çakışmalar için çözüm
Eğer /usr/include/X11 ve /usr/include/GL dizinlerinde dosya çakışmalarına dair mesajlar görüyorsanız, sırasıyla şu komutları vermelisiniz:
rm /usr/include/{GL,X11}
pacman -Su
libgl-dri çakışmaları
Eğer şöyle bir soru ile karşılaşıyorsanız:
:: libgl-dri conflicts with nvidia-legacy. Remove nvidia-legacy? [Y/n]
Böyle bir durumda pacman libgl-dri'ye ihtiyaç duyan paket yüzünden libgl-dri'yi kurmak istemektedir. Bu sorunu çözmek için sırasıyla:
# pacman -S nvidia-legacy # ekran kartı sürücünüzün paketini kurmalısınız # pacman -Syu
Eğer çalışmazsa:
# pacman -Rd nvidia-legacy # pacman -Syu # pacman -S nvidia-legacy :: nvidia-legacy conflicts with libgl-dri. Remove libgl-dri? [Y/n] Y
Fare Tekerleği Çalışmıyor
"Auto" protokolünün Xorg 7'de düzgün çalışmadığı söylenmektedir. Eğer böyle bir sorunla karşılaşırsanız, fare hakkındaki InputDevice kısmında:
Option "Protocol" "auto"
satırını
Option "Protocol" "IMPS/2"
veya
Option "Protocol" "ExplorerPS/2"
ile değiştirmelisiniz.
Diğer Fare Butonları Çalışmıyorsa
Get_All_Mouse_Buttons_Working sayfasını incelemeniz gerekmektedir.
Kayıp Kütüphane Dosyaları
- Help! I get an error message running my favourite app saying "libXsomething" doesn't exist!
Eğer herhangi bir uygulamayı çalıştırırken, "libXyz" bulunamadı tarzı hata ile karşılaşırsanız, kayıp dosyanın tamamını küçük harfler ile yazarak, (mesela libXau.so.1 kayıpsa) pacman ile kurabilirsiniz. Örnek:
# pacman -S libxau
Paketler Derlenirken Hata Veriyorsa
xproto ve libx11 paketlerini kurulu olsalar bile tekrar kurmanız gerekmektedir.ed.
Unable to load font '(null)'
Bu hata ile karşılaşırsanız, xorg-fonts-75dpi ve xorg-fonts-100dpi paketlerinden birini kurabilirsiniz. Hangisinin daha iyi olacağını bulmak için
$ xdpyinfo | grep resolution
komutunu vererek hangi değer daha yakınsa o paketi kurmalısınız (75 veya 100)
# pacman -S xorg-fonts-XXdpi
KDE Görev Çubuğu/Masaüstü Simgeleri Görünmüyor
Bu sorunu aşmak için libxcomposite ve libxss paketlerini tekrar kurmalısınız:
# pacman -S libxcomposite libxss
MIME türleri ile sorun yaşıyorsanız
Eğer, simgeleri göremiyorsanız ve tıklayarak dosyaları açamıyorsanız, şu satırları /etc/profile dosyanıza ekleyebilirsiniz:
XDG_DATA_DIRS=$XDG_DATA_DIRS:/usr/share export XDG_DATA_DIRS
Xephyr ile dosyalar çalışmıyor
Bu sayfadan yardım alabilirsiniz.
"su" ile X istemcilerini açamıyorsanız
Eğer "Client is not authorized to connect to server" hatası alıyorsanız, /etc/pam.d/su dosyasına şu satırları eklemelisiniz:
session optional pam_xauth.so
Ctrl-Alt-Backspace X'i Kapatmıyor
/etc/X11/xorg.conf yöntemi
Yeni xorg-server 1.6 sürümünden itibaren Ctrl+Alt+Backspace kombinasyonunu öntanımlı olarak devredışı bırakmaktadır. Bu davranışı değiştirmek için, /etc/X11/xorg.conf dosyasının şu şekilde düzenlenmesi gerekmektedir:
Section "ServerFlags" ... Option "DontZap" "false" ... EndSection
ve klavye ile ilgili InputDevice kısmına da şu satırı ekleyin.
Option "XkbOptions" "terminate:ctrl_alt_bksp"
HAL yöntemi
Eğer klavyenizi hal ile kullanıyorsanız, /usr/share/hal/fdi/policy/10osvendor/10-keymap.fdi ya da varsa /etc/hal/fdi/policy/10-keymap.fdi dosyasına şu satırı ekleyin:
<merge key="input.xkb.options" type="string">terminate:ctrl_alt_bksp</merge>
Gereken dosyayı düzenledikten sonra hal servisini tekrar başlatın.
Diğer alternatif bir yöntem ise ~/.xinitrc dosyasını kullanmaktır. Dosyaya şu satırı ekleyebilirsiniz.
setxkbmap -option terminate:ctrl_alt_bksp
Bağlantılar
Ayrıca şu sayfaları inceleyebilirsiniz:
- Enabling a DM
- Start X at boot
- Xorg Font Configuration
- Proprietary Video Drivers
- Desktop Environment